Εξηγώντας στα παιδιά μας το Πάσχα.
Ο Γιώργος είναι ένα αγοράκι προσχολικής ηλικίας. Όταν, μετά την Κυριακή του Πάσχα, πέρασε το σχολικό να τον παραλάβει ήταν πολύ στενοχωρημένος.
Η συνοδός παραξενεύτηκε και τον ρώτησε: «Γιατί είσαι στενοχωρημένος; Τι συνέβη;»
«Πάει, πέθανε», απάντησε λυπημένος.
«Ποιος πέθανε;», ρώτησε η συνοδός ανήσυχη.
«Ο Χριστούλης, πάει αυτός, πέθανε», απάντησε απαρηγόρητος.
«Α, μη στενοχωριέσαι, πεθαίνει κάθε χρόνο και ξαναγεννιέται τα Χριστούγεννα!», απάντησε ένα κοριτσάκι από το πίσω μέρος του λεωφορείου.
Όσο συγκινητική και αν ακούγεται η ανησυχία του Γιωργάκη κι αστεία η αντίδραση του κοριτσιού στην παραπάνω ιστορία, που αποτελεί πραγματικό γεγονός, εντύπωση δημιουργεί το τι στοιχεία έχουν συγκρατήσει και κατανοήσει αυτά τα δύο παιδιά από την ιστορία του Πάσχα. Δυστυχώς, ζώντας σε ένα κόσμο όπου ο χρόνος είναι είδος πολυτελείας και οι άνθρωποι πιέζονται καθημερινά στα όρια τους, οι καταναλωτικές ανάγκες και υποχρεώσεις των ημερών μπορεί να μπερδέψουν τα παιδιά, όσον αφορά την πραγματική έννοια του Πάσχα, αλλά και να οδηγήσουν τους γονείς και δασκάλους στο να παραλείψουν την ευκαιρία να εστιάσουν στο τι σημαίνει το Πάσχα για τα παιδιά και πως μπορούν να αποφευχθούν τυχόν παρανοήσεις.
Για να κατανοήσει το παιδί έννοιες όπως αυτή του θανάτου και της Ανάστασης θα πρέπει πρώτα να έχει κατανοήσει τις διάφορες έννοιες που ενέχει ο θάνατος, όπως η μη αντιστρεψιμότητα και η καθολικότητα. Το μοντέλο του Piaget (1926) για την γνωστική ανάπτυξη εξηγεί ικανοποιητικά πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά το θάνατο. Η δυνατότητα αυτή διαμορφώνεται μέσα από τέσσερα στάδια, κατά την βρεφική ηλικία, το βρέφος δεν αντιλαμβάνεται το θάνατο, αλλά είναι σε θέση να διαισθανθεί την απουσία του αγαπημένου προσώπου και τη θλίψη των γύρω του. Κατά την περίοδο μεταξύ 2 έως 7 ετών, το παιδί αντιλαμβάνεται το θάνατο σαν παρατεταμένο ύπνο ή μία κατάσταση περιορισμού μέσα στο φέρετρο, κατά την οποία ο νεκρός έχει την δυνατότητα να τρώει, να πονάει και να καταλαβαίνει. Για παράδειγμα, ένα κοριτσάκι τριών ετών στη θέα του σκελετού ενός άνδρα της προϊστορικής εποχής, ρώτησε κάποτε: «Ο κύριος κοιμάται;». Αργότερα, κατά τα πρώτα σχολικά χρόνια (7-11,5 ετών), τα παιδιά αφομοιώνουν τις έννοιες της ολότητας και του αμετάκλητου και επομένως και της ίδιας της έννοιας του θανάτου. Τέλος, στην εφηβεία τίθενται βαθύτερες ερωτήσεις σχετικά με το θάνατο.
Λαμβάνοντας επομένως υπ’οψιν το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού, οι γονείς και οι δάσκαλοι θα πρέπει να σκεφτούν τι ενδεχομένως γνωρίζουν τα παιδιά από προηγούμενες εμπειρίες και να εξηγήσουν αρχικά κάποιες θεμελιώδεις αρχές, όπως αυτή του Θεού, του Ιησού και του εαυτού και μετά να ασχοληθούν με το τι είναι θάνατος και Ανάσταση. Για παράδειγμα, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, όπως η συμμαθήτρια του Γιωργάκη, θεωρούν τρομαχτικά δύσκολο να συνδέσουν τον Ιησού σαν μωρό τον Δεκέμβριο και ως ενήλικα που πεθαίνει και ανασταίνεται τον Απρίλιο. Έτσι λοιπόν οι αλήθειες για τον Ιησού θα πρέπει να παρουσιάζονται και να εξηγούνται σε στάδια και με τρόπο που να συμφωνεί με την ηλικία του και την ανάπτυξή του.
Αρχικά, όταν το παιδί είναι δύο χρονών, βασικό θα είναι να κατανοήσει ποιος είναι ο Ιησούς και την ιδιαιτερότητα των πράξεών του και του ρόλου του στη γη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αφήγηση παραβολών με τη μορφή ιστοριών που θα είναι ευχάριστες στο παιδί, όπως Ο Ιησούς και τα παιδιά. Στη συνέχεια κατά τα πρώτα σχολικά χρόνια (5-7 χρονών) το παιδί είναι αρκετά ώριμο για να κατανοήσει προοδευτικά τον Ιησού από Φίλο σε Σωτήρα. Σε αυτό το στάδιο καλό θα ήταν να παραμείνουμε στο βιβλικό κείμενο προς αποφυγήν παρανοήσεων, να βοηθήσουμε τα παιδιά να δημιουργήσουν νοερές εικόνες, π.χ. ζωγραφίζοντας αυτά που άκουσαν, και να ενθαρρύνονται να κάνουν ερωτήσεις. Βασικό είναι να μην είμαστε αυστηροί με τις απορίες των παιδιών, καθώς πράγματα δεδομένα για εμάς είναι καινούρια και ξένα για αυτά. Προσπαθήστε να δίνετε όσον τον δυνατόν πιο σύντομες και σαφείς απαντήσεις και να ξεκαθαρίσετε με το παιδί σας έννοιες όπως Σταύρωση, Ανάσταση, Άγγελος, Άγιο Πνεύμα, Σωτήρας, Απόστολος, τάφος. Επίσης, δεν χρειάζεται να έχετε όλες τις απαντήσεις, αν κάτι δεν το ξέρετε ή δε ξέρετε πώς να απαντήσετε, επειδή δεν αναρωτηθηκατε ποτέ ή δεν είστε ιδιαίτερα θρησκευόμενοι, πείτε στο παιδί σας ότι δεν είστε σίγουροι για την απάντηση, ότι θα το ψάξετε και ότι θα του πείτε σε λίγες μέρες, εν τω μεταξύ θα έχετε χρόνο να συμβουλευτείτε κάποιον ιερέα ή κάποιο βιβλίο.
Τέλος, προσπαθήστε να μη δίνετε περισσότερες πληροφορίες απ’ όσες σας ζητά το παιδί, πολλές φορές λεπτομέρειες, όπως το μέγεθος των καρφιών στο Σταυρό, βοηθούν τον ενήλικα να κατανοήσει το μέγεθος της αυτοθυσίας, ωστόσο είναι ιδιαιτέρα τραυματικές για το παιδί, που δυσκολεύεται να κατανοήσει αφηρημένες έννοιες όπως αυτή της αυτοθυσίας και της Ανάστασης, ακόμα και κατά την ώριμη παιδική ηλικία. Για ένα παιδί προσχολικής κ σχολικής ηλικίας, τα Θεία Πάθη είναι ο βασανισμός ενός καλού ανθρώπου που τελικά πεθαίνει, ότι και αν σημαίνει αυτό. Προσπαθήστε να κρατήσετε την παιχνιδιάρικη διάθεση των παιδιών με τον Ιησού ζωντανή και να διατηρήσετε τον αίσθημα ελπίδας που θα αποτελεί η Ανάσταση του Ιησού και όχι το αίσθημα τύψεων που μεταφέρεται άθελά μας καμιά φορά π.χ. «Ο Ιησούς πέθανε για να νικήσει τον θάνατο με την Ανάστασή του» και όχι «Ο Ιησούς πέθανε για να μας σώσει από τις αμαρτίες μας». Συνδυάστε αν θέλετε παραδείγματα αυτοθυσίας από την καθημερινότητά του, όπως η αυτοθυσία της μητέρας του Harry Potter, ή η αυτοθυσία του Mufasa για να σώσει το γιο του Simba στο Lion King, για να κατανοήσει γιατί θυσιάστηκε ο Ιησούς για χάρη μας. Σημαντικό είναι να νιώσει ελπίδα και ευγνωμοσύνη και όχι λύπη και τύψεις, ώστε να έχουμε όλοι μας…
…ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
Σταυρούλα Βαρσάκη Αναπτυξιακή Ψυχολόγος MSc, ΑΠΘ & OBU Παιδαγωγός Προσχολικής Αγωγής, ΑΠΘ